Chwila refleksji...

INDYWIDUALIZM

Nasza kultura, nasza cywilizacja, ponowoczesność podkreślają indywidualizm i ideologię prywatyzacji pt. ‘więcej pracować, więcej zarabiać’. Już Margaret Thatcher była prekursorką takiego myślenia; mówiła: „nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo. Są tylko poszczególni ludzie i ich rodziny”. Stajemy się wyobcowanymi jednostkami, ‘indywidualnościami’, które nie wiedzą, czym owa indywidualność winna być. Żyjemy w zbiorowości, w społeczeństwie, ale przepełnia nas poczucie samotności. Często nie potrafimy ani poprawnie, spokojnie funkcjonować z innymi, ani sami ze sobą. Z jednej strony boimy się bliskości, zaangażowania z innym człowiekiem, z drugiej strony boimy się zostać tylko w swoim towarzystwie. Dajemy się wtłoczyć w machinę konsumpcjonizmu i łatwego, ale nieodpowiednio pojmowanego życia. Nieodpowiednio z perspektywy naszego rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Płyniemy z falą obowiązujących trendów i najnowszych odkryć. Płyniemy tłumnie, ale osobno. Budujemy siebie w oparciu o chwytliwe hasła, cudze oczekiwania kierowane w naszą stronę. Budujemy siebie na pokaz, ku zadowoleniu innych, zamiast budować siebie dla siebie. Zatraciliśmy swój własny indywidualizm, swoją unikatowość, wyjątkowość. Staliśmy się zmasowanym zlepkiem odzwierciedlającym wizję wykreowaną przez tych, którym najbardziej zależy na tym, byśmy się zwyczajnie nie zastanawiali.

Zygmunt Bauman „Sztuka życia”

„Kompulsywna potrzeba ciągłego przekształcania własnej tożsamości i własnego publicznego wizerunku, przestały kojarzyć się z przymusem (…) Potrzeby te uznaje się dzisiaj za (godne uznania i polecenia) przejawy osobistej wolności”

Erich Fromm „Patologia normalności”

„Zubożenie człowieka dla wzbogacenia stworzonego przezeń obiektu – oto istota wyobcowania (…) człowiek wyobcowany jest przestraszony i zależny od obiektu – rzeczy, gadżetów pełniących tą samą funkcję: dają człowiekowi poczucie pełnej tożsamości”

CZAS

Pierwsza rewolucja technologiczna starała się zrobić wszystko, by zaoszczędzić nam czas i wysiłek wkładany w pracę. Konsumeryzm, jako ostatni przejaw tej rewolucji, zajmuje się marnowaniem czasu, który udało się zaoszczędzić. Z jednej strony robimy wszystko, by życie stało się prostsze, a wszelkie czynności zajmowały mniej czasu. Na załatwienie wielu spraw wystarczy dziś nacisnąć guzik lub kliknąć odpowiedni klawisz na klawiaturze. Z drugiej jednak strony pracujemy dłużej i mozolniej, przy czym okazuje się, że dziwnym trafem nie zostaje nam już czasu na rozwijanie swoich pasji, nie mówiąc już o poświęcaniu go naszym bliskim. Dodatkowo firmy szkolą pracowników z umiejętności zarządzania czasem, planowania, ale z trudem przekłada się to na zysk w postaci dodatkowych minut. Wielu z nas na pewno dalej rozkłada laptopa w domu po powrocie z pracy. W czasie wolnym od pracy nie do końca wiemy, co ze sobą zrobić. Nic nie zaplanowaliśmy, a spontaniczność stała się już dawno stłumionym przejawem naszego życia. Wyciągamy więc kapcie, bierzemy pilota do rąk, albo idziemy odwiedzić kolejne centrum handlowe wybudowane w naszej okolicy. Wielokrotnie cechuje nas bierność i unikanie zmian. Tkwimy w starych schematach, ale za to wygodnych, bo znanych i oswojonych.

Rynki spieszą natomiast w tym, by zrekompensować nam te krzywdy i ten czas, którego nie poświęciliśmy naszym bliskim. I tak zabieramy nasze dzieci do McDonalda, albo obsypujemy drogimi prezentami, jako rodzaj rekompensaty, czy wynagrodzenia. Z jakości szybko przesunęliśmy się w stronę ilości – tracąc przy tym ogromnie dużo: prawdziwe piękno i umiejętność delektowania się nim, spokój wewnętrzny, szczęście i satysfakcję czerpaną z codziennych, nawet najmniejszych doświadczeń przeżywanych samemu i wśród najbliższych…można by długo wymieniać. Stąd prosta droga do wszelkiego rodzaju frustracji, poczucia winy, gniewu, niezadowolenia. Rynki żerują na najbardziej podstawowych i najważniejszych dla ludzi potrzebach i pragnieniach: wolności, niezależności, poczucia bezpieczeństwa, oferując zgrabnie opakowane ich substytuty doręczane szybko, łatwo i przyjemnie.

Zygmunt Bauman „Sztuka życia”

„wzrastające poczucie niepewności niczego oraz świat pełen pułapek i zasadzek premiuje i promuje drogę na skróty, krótkoterminowe projekty i cele…zachęca do postawy ‘kup teraz, zapłać później’”

„wolny związek wzorowany na zachowaniach konsumpcyjnych kusi łatwym i przyjemnym życiem, zdając jednak szczęście i sens na łaskę przypadku”

Mihaly Csikszentmihalyi „Przepływ

„Nie można doświadczyć poczucia kontroli, jeżeli nie chce się zrezygnować z bezpieczeństwa, jakie zapewnia nam codzienna rutyna”

CEL

Dziś wiele napotkanych trudności i złożoności budzi nasze przerażenie i lęk. Niespotykane dotąd sytuacje, zmiany powodują nasze wycofanie lub niekończącą się prokrastynację. Nie tylko dlatego, że trudno nam wyrwać się z codziennej rutyny i schematów, które dają nam poczucie bezpieczeństwa lub przynajmniej jego wrażenie...nie tylko dlatego, że trudno nam odpowiedzieć sobie na pytanie kim tak naprawdę jestem i czego potrzebuję, w co wierzę i jakie są moje wartości; nie tylko dlatego, że możemy mieć niskie poczucie własnej wartości, nie wierzyć we własne możliwości i być podatnym na wszelkie sugestie i oceny, a na dodatek sobie tego nie uświadamiać…ale także dlatego, że nie wyznaczamy w swoim życiu jasnego celu, do którego chcemy dążyć. Takiego jednak celu, który wyczerpuje ludzki potencjał, który nie jest drogą na skróty, ale też nie jest poprzeczką zawieszoną zbyt wysoko. Celu godnego na miarę człowieczeństwa, na miarę istoty obdarzonej umysłem i inteligencją, zdolnej do abstrakcyjnego myślenia i wyobraźni, do marzeń i wielkich odkryć. Tak często brakuje nam w życiu układu odniesienia, dzięki któremu – jak mówi Erich Fromm - „będziemy się mogli orientować w życiu, który sprawi, że sam proces życia i nasze w nim usytuowanie staną się jakoś sensowne i znaczące (…) jeśli nie tłumimy świadomości problemów egzystencji, to niepokoi nas problem sensu życia i potrzebujemy jakiegoś układu odniesienia i orientacji, która nada naszemu życiu sens”. Z kolei Marcin Fabjański powiada: „pozbawieni wielkiego celu wytworzyliśmy kulturę terapii…wydaje nam się, że musimy odczuwać tylko radość i każda nieprzyjemna emocja sprawia, że zaczynamy nerwowo szukać pomocy. To, co kiedyś było przeciwnością życiową, dzisiaj zostało spatologizowane do postaci problemu, nad którym musi popracować psychoterapeuta (…) do tego prowadzi niechęć w rozwijaniu cnót i brak zgody co do wspólnych wartości oraz zdegradowana wersja bycia w zgodzie ze sobą, według której np. jedzenie chipsów przed telewizorem jest tak samo dopuszczalne jako cel życia jak wszystko inne, co nie szkodzi innym ludziom (…) częścią dobrego życia powinno być jak najlepsze wykorzystanie ludzkich zdolności – głównie zdolności posługiwania się rozumem, ale też uważności w kontakcie ze światem i wrażliwości zmysłowej”. Jednocześnie powinniśmy zachować poczucie pokory, przejawiające się na przykład przyznaniem przed samym sobą, że dla osiągnięcia celu być może trzeba stosować się do reguł innych niż te, które nam odpowiadają. Żyjemy bowiem w ‘stadzie’ i potrzebujemy obecności innych ludzi. Dlatego o jakości życia nie świadczy jedynie rodzaj i poziom naszych indywidualnych doświadczeń, ale również nasze relacje z innymi ludźmi.

Mihaly Csikszentmihalyi „Przepływ

„Energia, jaką można by wykorzystać na realizację założonych celów, na zapewnienie sobie satysfakcji rozwoju, jest zużywana na imitację rzeczywistości. Masowa rozrywka, kultura traktowana biernie i tylko z zewnętrznych powodów (np. by zdemaskować swój status społeczny) nie będą niczym innym niż pasożytami umysłu. Jeżeli nie przejmiemy nad nimi kontroli, zarówno praca, jak i czas wolny będą przynosiły nam tylko rozczarowanie”

za Thomas Jefferson: „Ceną wolności jest nieustanne czuwanie…musimy nieustannie poddawać ocenie swoje czyny, aby przyzwyczajenia i mądrość z przeszłości nie uczyniły nas ślepymi na nowe doświadczenia”

Marcin Fabjański

„moralność stała się kwestią opinii, zepchniętych często w mrok prywatności…moralność wymarła, bo odeszła też uniwersalna idea powinności człowieka wobec siebie samego”

T.Witkowski „Zakazana psychologia”

„dobry terapeuta to ten, który ma co najmniej kilka krzyży na cmentarzu”  ;-)

SZCZĘŚCIE

Prawdziwa satysfakcja i zadowolenie z życia wiedzie więc przez dyscyplinę, którą narzucamy sobie sami. Nie ma innej drogi. Ona oczywiście nie eliminuje miejsca na przyjemność i spontaniczność, ale jest niezbędna dla naszego samorozwoju i ochrony naszej wolności… prawdziwej wewnętrznej wolności, o której pisałam już nieco w poprzednim poście.  Niezmiernie ważne jest również to, by naszej energii nie marnować na myśleniu o samym celu, ale skupić ją na konkretnych działaniach, ku niemu prowadzących, na procesie, który jesteśmy w stanie kontrolować. Nadzieja, która jest również bardzo istotnym czynnikiem naszego funkcjonowania, żyje w nas dziś tylko pod warunkiem pojawienia się nowych szans, nowych perspektyw. Trudno nam bowiem zaakceptować niepewność, przy obsesyjnej żądzy kontrolowania wszystkiego i każdego, celem osiągnięcia ZŁUDNEGO poczucia bezpieczeństwa. Jak pisze Bauman z „Sztuce życia”: „Niepewność jest naturalną cechą ludzkiego życia, a nadzieja pozbycia się niepewności – podstawowym motorem napędowym ludzkiego działania”. Nie oznacza to jednak, że „cel uświęca środki”. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć i poznać wszystkiego. Bez akceptacji niepewności w naszym życiu, nie będziemy w stanie nawiązać żadnej bliższej relacji z nikim i nigdy. Kontrolując jednak nasze działania, codzienne zachowania wobec samego siebie i innych i dbając o to, by były zgodne z naszymi celami i wartościami nie musimy się dłużej obawiać niepewności tego, co może się wydarzyć. Skupmy się na tym, na czym warto się skupić i na tym, co naprawdę jesteśmy w stanie, możemy i powinniśmy kontrolować. Nieumiejętność przeżywania życia – m.in. przez ciągły lęk, obsesyjne poszukiwanie poczucia bezpieczeństwa i kontroli, nieumiejętność życia w zgodzie z samym sobą prowadzi do przymusu niepohamowanego poszukiwania szczęścia wielokrotnie nie w tych miejscach, gdzie trzeba. Porównujemy się do innych, pożądamy tego, co mają, a kiedy odkrywamy, że to wszystko jest dla nas nieosiągalne przeżywamy całe mnóstwo negatywnych emocji. A ta pogoń za szczęściem powoduje w dzisiejszym świecie odwrót od zaspokajania potrzeb do wytwarzania pragnień.

Zygmunt Bauman „Sztuka życia”

„Aby uczynić znośnym życie w ciągłej niepewności, znaczny odsetek osób zmuszony jest kleić swoją podmiotowość z (wrogich) uprzedmiotawiających stereotypów narzucanych przez innych”

Emmanuel Lévinas

„Jestem o tyle, o ile jestem dla innych”

Erich Fromm „Patologia normalności”

„Celem życia, który odpowiada naturze człowieka w ramach jego egzystencji, jest zdolność do miłości, do używania rozumu, obiektywizmu i pokory, zachowania wolnego od zniekształceń kontaktu ze światem zewnętrznym oraz wewnętrznym. Ten rodzaj związku ze światem jest najbogatszym źródłem energii, poza energią wynikającą z właściwości chemicznych ciała. Nie ma nic bardziej sprzyjającego tworzeniu niż miłość, o ile jest autentyczna. Kontakt z rzeczywistością, pozbycie się fikcji, pokora i obiektywizm w postrzeganiu rzeczy takimi, jakimi są, nie zaś rozprawianie o rzeczach, które odrywają nas od rzeczywistości – to zasadnicza podstawa poczucia bezpieczeństwa, poczucia własnego ja, bez konieczności stosowania jakiegokolwiek oparcia, które miałoby zastąpić nasze poczucie tożsamości”

„Zamiast nawiązywać do miłości, nienawiści, strachu, wątpliwości, wszystkich podstawowych doznań człowieka, jesteśmy od nich oderwani. Jesteśmy związani z abstrakcją, czyli z niczym. Żyjemy w próżni i wypełniamy ją słowami, abstrakcyjnymi symbolami wartości, rutyną, co pomaga nam przezwyciężyć zakłopotanie”